+357 26632338 
Το χωριό της παλιάς Θελέτρας από την μετοίκηση του 1980 εδώ και 40 τόσα χρόνια βρίσκεται εγκαταλειμμένο και ερειπωμένο. Ένας σπάνιος και απόλυτα γραφικός οικισμός τόσο από αρχιτεκτονικής πλευράς όσο και από το σπάνιο φυσικό περιβάλλον που το περιρρέει. Τα πετρόκτιστα σπίτια του χωριού παραμένουν κλειστά και λίγα μόνο έχουν ανακαινιθεί και χρησιμοποιούνται. Η καρδία όμως αρκετών Θελετρητών κτυπάει ακόμη δυνατά για την παλιά Θελέτρα και αναπολούν τις παλιές καλές στιγμές.
Αρχιτεκτονική
Η παλαιά Θελέτρα διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την παραδοσιακή της αρχιτεκτονική με πληθωρικά στοιχεία το μακρυνάρι, το δίχωρο, το ανώιν και τις κεραμιδένιες στέγες ή και δώματα με βολίτζ’ια. Η απότομη πλαγιά στο πίσω μέρος του χωριού, ένας απότομος γκρεμός μπροστά από το χωριό και τα φαράγγια το χωριό δεξιά και αριστερά του χωριού, δεν επέτρεπαν την ανάπτυξη και επέκταση του οικισμού. Το χωριό ήταν περιορισμένο σε μια λαξευμένη τομή στην απότομη πλαγιά του βουνού. Χαρακτηριστικά στοιχεία του γραφικού αυτού χωριού είναι η συμπαγής οικοδόμηση, οι μικρές αυλές και τα στενά δρομάκια, που τα περισσότερα παραμένουν λιθόστρωτα. Έστω και μικρές αυλές αποτελούσαν πολυτέλεια, ενώ τα σπίτια ήταν κτισμένα κυριολεκτικά το ένα πάνω στο άλλο και από ένα δώμα περπατούσαν στο άλλο, ενώ η αυλή του πάνω αποτελούσε τη στέγη του κάτω!
Ιδιαίτερο στοιχείο της αρχιτεκτονικής της παλιάς Θελέτρας αποτελεί ο πολύ μελετημένος για την τότε εποχή πολεοδομικός σχεδιασμός, Με τρεις κύριους δρόμους παράλληλους μεταξύ τους οι οποίοι τέμνονταν από κάθετες ρύμες για διαφυγή των όμβριων υδάτων. Όλοι οι δρόμοι ήταν λιθοστρωμένοι και κάθε νοικοκυριό ήταν υπεύθυνο για την καθαριότητα του ‘στενού’ του. Το βουνό πίσω από την παλιά Θελέτρα κατέβαζε μεγάλες ποσότητες ορμητικών νερών και παρόλο που οι τοίχοι των πλείστων σπιτιών ήταν κυριολεκτικά θαμμένοι μέσα στο βουνό, εντούτοις όμως, ο σωστός πολεοδομικός σχεδιασμός του χωριού, επέτρεπε την αποστράγγιση και τη διαφυγή των όμβριων υδάτων και απέτρεπε έτσι τον πλημμυρισμό των σπιτιών. Κάτι πρωτότυπο και μοναδικό για την εποχή που αναπτύχθηκε το χωριό περί τα τέλη του 17ου αιώνα.
Παρόλα τα τόσα χρόνια ερείπωσης και εγκατάλειψης, το χωριό της παλιάς Θελέτρας συνεχίζει να εντυπωσιάζει τον επισκέπτη, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και θεωρείται ένα από τα ωραιότερα χωριά της επαρχίας Πάφου.
Από γεωλογικής απόψεως, η Θελέτρα είναι κτισμένη πάνω σε μάργες, κρητίδες, γύψους, μαργαϊκές κρητίδες, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, άμμους, χαλίκια και μαργαϊκούς ασβεστόλιθους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα ανώριμα εδάφη.
Η παλαιά Θελέτρα δεν φαίνεται να κινδυνεύει από ολοκληρωτική καταστροφή, ουτε από κατολισθήσεις, ούτε από σεισμούς, όπως ισχυρίζονται κατά καιρούς σε διάφορα συγγράμματα. Το χωριό της παλιάς Θελέτρας άντεξε στο έλεος της εγκατάλειψης, της λεηλασίας και των θεομηνιών. Η άγρια βλάστηση έχει προκαλέσει μεγάλη ζημιά στα πετρόκτιστα σπίτια. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν διάφορες σκέψεις για αξιοποίησή τους, ενώ αρκετοί κάτοικοι ξεκίνησαν την αναπαλαίωση των πατρογονικών τους οικιών. Κυρίως με εθελοντική εργασία και ιδιωτική πρωτοβουλία γίνονται ενέργειες για καθαρισμό των δρόμων και σε πρώτη φάση αναστύλωση των δημόσιων χώρων του χωριού.
Φυσικό Περιβάλλον
Κτισμένο σε μια απότομη πλαγιά και σε μέσο υψόμετρο 380 μέτρων, το χωριό της παλιάς Θελέτρας διατηρεί την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του και είναι πνιγμένο στο πράσινο. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ρυακιού Νεράδες, που πηγάζει από την κορυφογραμμή του οροπεδίου της Λαόνας και ενώνεται βορειότερα με τον ποταμό του Σταυρού της Ψώκας. Ο ποταμός Αγιά Ματού κυλά στ’ ανατολικά του χωριού, σε ένα βαθύ και καταπράσινο φαράγγι. Γενικότερα, οι κοιλάδες στην περιοχή είναι στενές με απότομες και κατακόρυφες πλαγιές.
Φαράγγι του Στερατζιού (Κανάδες)
Το Φαράγγι του Στερατζιού ή Κανάδες όπως είναι γνωστό, βρίσκεται στη νότια πλευρά του χωριού, ξεκινώντας από την περιοχή Φιλλαρούπια και καταλήγει στην παλιά Θελέτρα. Χαρακτηριστικό στοιχείο του Φαραγγιού του Στερατζιού είναι ο Γκρεμός του Φτέρους, το απόλυτο άγριο τοπίο με εντυπωσιακή βραχώδες πρόσοψη μήκους περίπου 500 μ. Το Φαράγγι του Στερατζιού είναι προσβάσιμο μόνο μέσω ενός δύσβατου μονοπατιού το οποίο γνωρίζουν ορισμένοι τόπακες. Χαρακτηριστικό επίσης στοιχείο της περιοχής Κανάδες είναι το πετρόκτιστο γεφύρι (γνωστό ως το χαμηλό Γεφύρι).
Ποταμός Αγιά Ματού
Το Φαράγγι του Στερατζιού στην περιοχή των Γεφυριών, νοτιοανατολικά της παλιάς Θελέτρας, ενώνεται με το Φαράγγι της Χαλήνας, μια επίσης δύσβατη περιοχή με απότομες πλαγιές και άγρια βλάστηση. Εδώ ξεκινά και ο πνεύμονας της παλιάς Θελέτρας, ο πόταμος Αγιά Ματού. Ένας πόταμος που τρέχει σχεδόν αστέρευτα, προσφέροντας καταφύγιο σε διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας. Η περιοχή είναι καταπράσινη και ενταγμένη στο σχέδιο Natura 2000, ενώ αποτελεί και μια από τις σημαντικότερες περιοχές παγκύπρια με προστατευόμενος αιωνόβιους δρύες.
Ο πόταμος Αγιά Ματού διασχίζει τα χωράφια της περιοχής ανατολικά της παλιάς Θελέτρας, κατευθύνεται δυτικά του χωριού Γιόλου και συνεχίζει με κατεύθυνση προς την Πόλη Χρυσοχούς όπου ενώνεται με το ποτάμιο δίκτυο του Σταυρού της Ψώκας, του ποταμού Γαρήλη και του ποταμού της Χρυσοχούς.
Γεφύρια
Η περιοχή νοτιοανατολικά του χωριού και λίγο πριν την είσοδο στην παλιά Θελέτρα (με κατεύθυνση από Γιόλου) είναι γνωστή με το όνομα Γεφύρια. Ο επισκέπτης συναντά ένα εντυπωσιακό Γεφύρι, γνωστό ως το Ψιλό Γεφύρι κάτω από το οποίο περνά ο πόταμος Αγιά Ματού, ενώ στα περίπου 300 μέτρα πιο κάτω, στην περιοχή Κανάδες βρίσκεται το Χαμηλό Γεφύρι. Τα δυο αυτά πετρόκτιστα Γεφύρια είναι σχηματισμού Π, εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής, κτισμένα επί καιρό Αγγλοκρατίας με πέτρα τη περιοχής και γύψινο χόλιασμα.
Παραδοσιακές Βρύσες
Από το χωριό της παλιάς Θελέτρας με αφθονία νερού που ανέβλυζε από όλες τις πλευρές του χωριού, δεν μπορούσαν να λείψουν οι παραδοσιακές πετρόκτιστες βρύσες. Ίσως το πιο εντυπωσιακό κτίσμα είναι η καμαρωτή βρύση του χωριού όπου το νερό ανέβλυζε αρτεσιανό και άφθονο απευθείας από το βράχο και διοχετευόταν σε τέσσερις μεγάλες καμαρωτές λεκάνες. Η Βρύση φέρει επιγραφή με ημερομηνία του 1915 ενώ στη συνέχεια το 1945 φαίνεται να έγινε επέκταση της βρύσης. Ο χώρος εδώ ήταν κυρίως για γυναικείες συγκεντρώσεις όπου οι γυναίκες του χωριού έπλεναν τα ρούχα της οικογένειας.
Από την πετρόκτιστη καμαρωτή βρύση το νερό διοχετευόταν με αυλάκι σε δεύτερη βρύση στην πλατεία του χωριού. Το νερό έρεε άφθονο ολόχρονα. Οι κάτοικοι γέμιζαν τις κούζες τους με τρεχάμενο νερό για οικιακή κατανάλωση, ενώ δίπλα υπήρχε ξεχωριστή λεκάνη για να ποτίζουν τα ζώα τους. Ο καλομελετημένος σχεδιασμός του δικτύου υδατοπρομήθειας της παλιάς Θελέτρας δεν τελειώνει εδώ. Το νερό στη συνέχεια μεταφερόταν μέσω αυλακιού στο ‘κατωστέγη’, στον Ανάολο και στον Μύλο του χωριού.
Ανάολος
Ο Ανάολος αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα σημεία της παλιάς Θελέτρας. Κτισμένος δίπλα από την κεντρική βρύση του χωριού, το νερό μεταφερόταν μέσω αυλακιού στον Ανάολο πάνω από μια εντυπωσιακή πετρόκτιστη καμάρα. Το νερό έπεφτε ορμητικό μέσα από το κωνικό σιφόνι, το οποίο στένευε στο τέλος και δημιουργούσε έτσι μεγαλύτερη πίεση και γύριζε με δύναμη τη φτερωτή του Μύλου όπου οι χωριανοί άλεθαν το σιτάρι τους. Οι κάτοικοι μάζευαν στη συνέχεια το αλεύρι τους μέσα από μια τεράστια πέτρινη λεκάνη με εξαιρετικά λεία εσωτερική επιφάνεια. Η ροη του νερού ήταν ασταμάτητη και με έναν έντεχνο τρόπο, με πολύ απλά παραδοσιακά μέσα και κατασκευάσματα, η ορμή του νερού μετατρεπόταν σε κινητική ενέργεια. Το νερό ήταν η πηγή ζωής και η κινητήρια δύναμη της παλιάς Θελέτρας. Οι κάτοικοι εκμεταλλεύονταν την αφθονία του νερού και εξυπηρετούσαν όλες τους τις ανάγκες, ενώ το νερό συνέχιζε να ρέει άφθονο καταλήγοντας στον ποταμό Αγιά Ματού, διατηρώντας έτσι την περιοχή καταπράσινη ολόχρονα.
Αρχαίοι Οικισμοί
